» Notisias

Kinta, 11 April 2013

Polítika Promosaun Igualdade Jéneru iha Timor-Leste

Hahú kedas independensia, esforu barak maka tau ona ba hadi’a dezigualdade jéneru iha Timor-Leste, liu-husi reforma polítika, lejislasaun, mekanizmu instituisionál, no programa hasae koñesimentu públiku. Lia fuan ne’e hato’o husi Sekretaria Estadu ba Sra. Idelta Maria Rodrigues bainhira sai nu’udar oradór iha programa Palestra Jerál kona-ba Jéneru no Dezenvolvimentu, organiza husi Departamentu Dezenvolvimentu Komunitáriu, Fakuldade Siénsia Sosiál no Polítika (FASPOL), Universidade Nasionál Timor Lorosa’e (UNTL), iha kampus Caicoli, Dili, 9 Abril 2013. Xefe Departamentu Dezenvolvimenu Komunitária Sr. Abel dos Santos reprezenta Dekanu Fakuldade Siénsia Sosiál no Polítika mak loke Palestra Jerál ne’e, no Sr. Mateus Tilman, dosente kona-ba Jéneru no Dezenvolvimentu iha FASPOL UNTL sai nu’udar moderadór.

Sekretaria Estadu esplika katak polítika ida governu nian ba promosaun igualdade ne’e maka bolu naran abordajen integradu jéneru. “SEPI mos promove orsamentu, planu no atividade sira sensivel ba jéneru iha nivel nasionál no lokál, liu-husi Komité Revisaun Orsamentu iha Ministériu Finansas, Grupu Traballu Jéneru sira, Programa Dezenvolvimentu Integradu Distrital, no Programa Nasionál Dezenvolvimentu Suku,” tenik Sekretaria Estadu.

Iha palestra ho tema “Polítika Governu ba Dezenvolvimentu Igualdade Jéneru iha Timor-Leste” ne’e Sra. Idelta Maria Rodrigues mós hato’o ninia apresiasaun ba UNTL tanba asuntu Jéneru no Dezenvolvimentu ne’e importante liu. “Komesa iha tinan 2012, SEPI iha Karta Atendimentu ho UNTL kona-ba abordajen integradu jéneru iha programa, kurríkulu, peskiza kona-ba jéneru no harii Sentru Estudu Jéneru atu promove parseiru iha área promosaun igualdade jéneru,” esplika Sra Idelta.

Sekretaria Estadu hatete katak asuntu primeiru ne’ebé importante ba dezenvolvimentu igualdade jéneru maka rekoñese kompromisu Timor-Leste, liu-husi Konstituisaun Repúblika Demokrátika Timor-Leste husi fulan Maiu 2002, garantia direitu feto nian iha Artigu 17 kona-ba “Igualdade entre feto ho mane,” ne’ebé hateten “Feto ho Mane tenke iha direitu ho obrigasaun hanesan iha área hotu-hotu familia nian, polítika, ekonomia, sosiál, ho moris kulturál.”

Seidauk tinan ida restaura independensia, Timor-Leste mós ratifika Konvensaun ONU kona-ba Halakon Forma Diskriminasaun Hotu-hotu Hasoru Feto (CEDAW) iha fulan Dezembru tinan 2002. Kompromisu Dili adota iha 2008 ba governu, parlementu nasionál, sosiedade sivil no instituisaun relijiosa, ne’ebé asume kompromisu ba investe iha igualdade jéneru no iha prosesu hakbiit feto no labarik feto.

Foin lalais ne’e, asuntu igualdade jéneru integra ona iha Planu Dezenvolvimentu Estratéjiku Timor-Leste 2011-2030. Planu Estratéjiku ida ne’e haree ba Timor-Leste atu atinji nia potensia masimu, mane no feto sira tenke bele partisipa igualmente iha sosiedade. Planu ida ne’e rekoñese katak hanoin sala sira kona-ba jéneru afeita aspeitu moris hotu-hotu.

Iha nivel lejislasaun, lejislasaun xave inklui Lei Kontra Violénsia Doméstika, amendementu ba Lei Eleitorál atu aumentu númeru feto kandidatus iha Parlementu Nasionál, no Resolusaun ida atu kria Grupu Traballu Jéneru iha Ministériu/Sekretaria Estadu no administrasaun distritál sira hotu.

Violénsia Doméstika mos rekoñese nundar asuntu importante liu iha Planu Estratéjiku ne’e, tanba Violénsia Doméstika maka krimi Violénsia Bazeia ba Jéneru ne’ebé aas liu tuir relatóriu polísia. Promulgasaun Kódigu Penál iha tinan 2009, hamutuk ho Lei Kontra Violénsia Doméstika promulga iha tinan 2010, halo Violénsia Doméstika sai krimi públiku signifika katak ema sei deit maske la’ós vítima iha poder atu hato’o keixa kona-ba violénsia doméstika ba polísia.

Hafoin promulgasaun Lei Kontra Violénsia Doméstika no Kódigu Penál, Governu inisia polítika balun atu hapara violénsia hasoru feto, liu husi dezenvolvimentu Planu Asaun Nasionál ba Violénsia Bazeia ba Jéneru 2012-2014, hamutuk ho parseirus husi setores relevantes inter-ministerial, sosiedade sivil, grupu relijiosas, no doadores.

Programa V Governu Konstitusional mós rekoñese importansia ba igualdade jéneru. Programa ida ne’e fo garante ba direitu ne’ebé hanesan ba feto no labarik feto sira, liu-husi kolaborasaun entre área seguransa, saúde, edukasaun, justisa no seluk tan atu responde ba diskriminisaun no asegura abordajen integradu jéneru iha prioridades nasionál, planu anuál, alokasaun ba orsamentu estadu no monitorizasaun ba implementasaun atividades.

Programa ida ne’e fó suporta espesífiku ba grupu vulneravel inklui feto iha risku ba abusu, feto chefe ba familia, no feto faluk sira. Programa ida ne’e haree mós ba área importante hanesan saúde maternal, feto iha nivel edukasaun hotu-hotu, feto nia empregu, hadia nutrisaun, no seluk tan. Programa ida ne’e dehan katak violénsia baseia ba jéneru la bele aseita iha sosiedade libre ho toleránsia, no fo prioridade ba implementasaun ajenda protesaun, prevensaun, justisa, no prestasaun servisu.

Ikus liu, Sekretaria Estadu ba Promosaun Igualdade ko’alia kona-ba Sentru Estudu Jéneru UNTL. “Hau kontente mos katak UNTL no Sentru Estudu Jéneru dezenvolve aan, no halao ona seminariu kona-ba Agrikultura no Jéneru, Orsamentu Sensivel ba Jéneru, Kompromisu Partidu Politiku sira ba asuntu jéneru no Abordajen Integradu Jéneru iha Edukasaun. Hau nia dezezu susesu no kontinua servisu hodi promove igualdade jéneru iha Timor-Leste,” tenik Sra. Idelta Maria Rodrigues.

Semináriu kona-ba Jéneru ne’e hetan partisipasaun makaas husi estudante sira hamutuk atus ida (100) resin. Sira ne’e la’ós deit husi UNTL, maibé mai mós husi Universidade Díli (UNDIL) no universidade sira seluk iha Díli laran. Sira hato’o perguntas oioin ne’ebé relevante ho sira-nia koñesimentu.


Departamentu Media SEII | Author : Nug
Loron Boot SEPI
Loron Internasionál Feto RuráL
Loron Nasionál Feto Timor-Leste
Kampaña Loron 16 Ativismu Kontra Violénsia Hasoru Feto
Loron Internasionál Feto
Arkivu
Statistika Vizitantes

00667415

Ohin loron : 171
Hits ohin loron : 1648
Total : 123412
Hits : 667415
Online : 2